Αργά ή γρήγορα φθάνουμε στη συνειδητοποίηση του ευμετάβλητου των συνθηκών που διαμορφώνουν τη ροή της ιστορίας. Γινόμαστε μάρτυρες αιφνίδιων μεταβολών, που μπορεί να αντιστρέφουν τη φορά των γεγονότων και να οδηγούν σε εκ διαμέτρου αντίθετες καταστάσεις από εκείνες που περιμέναμε. Πληθώρα τέτοιων παραδειγμάτων βιώσαμε την τελευταία τριακονταετία, με την πτώση του τείχους στο Βερολίνο και την ολική κατάρρευση του υπαρκτού κομμουνισμού, με την κατάρρευση της Lehman Bros και το οικονομικό tsunami που σάρωσε ότι πιστεύαμε ότι είναι σταθερό και αναλλοίωτο στην οικονομία. Είδαμε ακόμα να εμφανίζονται στην πολιτική σκηνή του Δυτικού κόσμου εκπρόσωποι φασιστικών νοοτροπιών, που απειλούν τη δημοκρατία. Είδαμε πετρελαϊκές κρίσεις αλλά και εμφανίσεις θρησκευτικών φονταμενταλιστικών κινημάτων ως προκάλυμμα των πλέον επικίνδυνων επεκτατικών πολιτικών.
Αυτή η εξαιρετική ευαισθησία της ιστορικής εξέλιξης σε φαινομενικά ακίνδυνες και άνευ σημασίας πράξεις, δεν είναι νέα. Παγκόσμιοι πόλεμοι, αλλά και τοπικές συρράξεις ξεκίνησαν από σχετικά ασήμαντες αφορμές. Στην μη γραμμική δυναμική ή μαθηματική θεωρία της πολυπλοκότητας , που είναι γνωστή και ως θεωρία του χάους, είναι γνωστή η ευαίσθητη εξάρτηση στα αρχικά δεδομένα και όλοι έχουν ακούσει για το περίφημο “butterfly effect” του Lorenz (““The Predictability of Hydrodynamic Flow”“). Το φαινόμενο αυτό εξηγεί γιατί πολύ μικρές μεταβολές των αρχικών συνθηκών στις οποίες στηρίζεται ένα μη γραμμικό φαινόμενο, όπως αυτό της οικονομίας ή του καιρού, συμβαίνει μια ραγδαία μεταβολή της εξέλιξης. Τέτοιες μεταβολές που είχαν ονομαστεί από τους Rene Thom και Christopher Zeemann καταστροφές στα εξελικτικά φαινόμενα, συμβαίνουν στην εξέλιξη των ειδών με τις περίφημες βιολογικές μεταλλάξεις.
Μπορεί όμως αυτή η μαθηματική θεωρία να βοηθήσει στις προβλέψεις της ιστορικής εξέλιξης, σε ότι αφορά την οικονομία; Η απάντηση προς το παρόν είναι μάλλον αρνητική. Παρά το γεγονός ότι μοντέλα γραμμικά δυναμικών συστημάτων, αποτελούν τη βάση για την μελέτη και κυρίως την πρόβλεψη του καιρού με τη βοήθεια πανίσχυρων υπολογιστικών συστημάτων, παρά το γεγονός ότι έχουν γίνει βήματα για την εξασφάλιση εκείνων των συνθηκών που τα διακριτά μοντέλα παρουσιάζουν χαοτική συμπεριφορά, στην περίπτωση της οικονομίας δεν είναι δυνατή η ασφαλής πρόβλεψη. Βέβαια, είναι γνωστό ότι και χωρίς τα απαραίτητα μαθηματικά εργαλεία, οι σοβαροί οικονομικοί αναλυτές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου καθώς έβλεπαν τον υπέρμετρο δανεισμό του κράτους από τις αγορές και των πολιτών από τις τράπεζες, έβλεπαν ακόμα και την επικίνδυνη διόγκωση των δαπανών του δημόσιου τομέα και δεν κουραζόταν να ενημερώνουν. Αλλά βλέπετε, τω καιρώ εκείνω, κανείς δεν έδινε σημασία και σωστά έπραττε, θα συμπληρώσω με κίνδυνο να γίνω δυσάρεστος. Γιατί η όλη οικονομία είχε “γυάλινα πόδια”, σύμφωνα με την σχετική ρήση γνωστού πολιτικού προσώπου της παρακμιακής περιόδου.
Πως λοιπόν θα μπορέσει να έλθει η ανάκαμψη της οικονομίας στην Ελλάδα; Αν, σύμφωνα με τα παραπάνω δεν μπορεί να σχεδιαστεί με ασφάλεια η στρατηγική εξόδου και ακούγονται ήδη φωνές για την αποτυχία του σχεδιασμού, τι είναι αυτό που μπορούμε να περιμένουμε. Προφανώς, απευθύνομαι σε ανθρώπους που δεν πιστεύουν σε θαύματα. Έτσι, αν αποκλείσουμε το θαύμα, θα πρέπει να στρέψουμε το βλέμμα στους εαυτούς μας. Θα πρέπει δηλαδή να εξασφαλίσουμε σταθερές αρχικές συνθήκες και αν είναι δυνατόν να περιορίσουμε το εύρος των μεταβολών των χρονικά εξαρτώμενων παραμέτρων του μη γραμμικού δυναμικού συστήματος της οικονομίας. Τουλάχιστον όσες από αυτές (τις παραμέτρους ) ελέγχουμε εμείς οι ίδιοι. Γιατί βέβαια τις εξελίξεις της παγκόσμιας οικονομίας δεν μπορούμε να επηρεάσουμε , όσα νταούλια και ζουρνάδες να βαράμε (sic).
Οι παράμετροι που μπορούμε να επηρεάσουμε είναι λίγες αλλά είναι συνάμα και σημαντικές. Για παράδειγμα θα αναφέρω το σταθερό νομικό πλαίσιο για τις επενδύσεις. Τον εκσυγχρονισμό του κράτους και την αποδέσμευσή του από υποχρεώσεις που δεν φέρουν προστιθέμενη αξία στην οικονομία. Μπορεί επίσης να αναφερθεί η διάθεση προσφοράς των πολιτών, αν αντιληφθούν ότι αυτό που κάνουμε είναι ένας πόλεμος, που δεν κρίνεται μόνο από τις ικανότητες των στρατηγών, αλλά και από τη διάθεση των οπλιτών να θυσιαστούν για να έχουν καλλίτερη ζωή οι επερχόμενες γενεές. Μπορεί και ο αναγνώστης να υποδείξει άλλες ακόμα παραμέτρους που εξαρτώνται από τη διάθεση του πολίτη να συμμετέχει στην προσπάθεια. Εκείνο που δεν θα βοηθήσει τη χώρα για να ανακάμψει, είναι σίγουρα η παθητική μεμψίμοιρη αντίσταση από τον καναπέ με ένα ποτήρι ουίσκι στο χέρι.
Δημήτριος Γεωργίου
